در حال حاضر در بسیاری از کشورها، صنعت ضايعات الكترونيك (e-waste) به سرعت پیشرفت کرده و با سرعت بالایی به رشد خود ادامه می دهد. وقتی محصولی به سرعت تولید می شود و نسخه ی قدیمی آن از رده خارج می شود، به ضایعات الکترونیکی افزوده خواهد شد. پس پیشرفت در تکنولوژی و افزایش روزمره ی صنعت در هر وسیله ی الکترونیکی به تبع زباله های الکترونیکی مربوط به آن وسیله را زیاد می کند. در حال حاضر بسیاری از کشورها درگیر این معضل بوده و هر روز با آن دست و پنجه نرم می کنند. امروز کشورهای زیادی به این فکر افتاده اند، که محصولات را به حالت جامد، بازیافت نمایند. اگر بخواهیم چند مورد از زباله های صنعتی را نام ببریم باید به بسیاری از وسایل الکترونیکی اشاره کرد که شامل: فريزر، وسايل تهويه مطبوع، تلفن های دستی، ضبط صوت های شخصي و کلیه وسايل الكتریکی مصرفي تا رايانه هستند.
انواع ضايعات الكترونیکی در کامپیوترها
اگر بخواهیم به مواردی که از مشتقات رایانه ها هستند اشاره نماییم موارد زیر را می توان نام برد:
تجهيزات فناوری اطلاعات، تجهيزات سرگرم کننده، تجهيزات ارتباط از راه دور، وسايل سمعي و بصری مانند ديسك فشرده، انواع مختلف پرينتر ها و تجهيزات آنها مانند کاتريج، مدارهاي الكترونيكي پرينتر ها، باتری ها و بسیاری از موارد دیگر که در اینجا نیامده و فقط به موارد کلی اشاره شد.
بحرانی بودن مشکل ضايعات الكترونيكي
وقتی این زباله ها تولید می شوند، تولید مواد سمی کرده،و بزرگترین معضل آنها وجود ضايعات مواد خطرناک و سمی موجود در آنهاست که در محیط زیست باعث شيوع بيماري های مختلف گردیده و مشکلات زیادی را برای بشر بوجود خواهد آورد وقتی این زباله ها دارای ١٠٠٠ نوع ماده مختلف هستند، که خیلی از آنها خطرناک محسوب می شوند، بسیار پر مخاطره و نگران کننده می باشد. اگر بخواهیم به مورد دومی که نشان دهنده ی بحرانی بودن این مشکل است، اشاره کنیم این است که، وقتی به این سرعت محصولات الکترونیکی تولید می شوند، باعث از رده خارج شدن بسیاری از محصولات دیگر شده و این سرعت غیر قابل استفاده شدن بسیاری از وسایل و تبدیل شدن آن به زباله های الکترونیکی اصلاً به صلاح نیست.
طی تحقیقاتی که در سال 2005 انجام شده است، مشخص گردید در کشوری مانند آمریکا که نیمی از خانواده ها، دارای کامپیوتر شخصی هستند، به ازای وارد شدن یه لب تاپ جدید به بازار، یک رایانه که قدیی تر است از رده خارج می گردد و با این وجود مشکل در طول 5 سال، حدوداً ٢ بيليون دلار رایانه از دور خارج خواهد شد. و در کالیفرنیا در سال 1998، حدود 20 میلیون رایانه به زباله های الکترونیکی پیوسته اند. این ضایعات الکترونیکی تقریباً ٥ تا ٧ ميليون تن وزن داشت و به این مقدار، سالانه حدود 3 تا 5 درصد اضافه می گردد. متاسفانه 5 درصد مواد جامد بازیافتی مربوط به ضایعات الکترونیکی می باشد.
از کجا آمدن ضايعات الكترونيكي
ضایعات الکترونیکی تولید شده در امور کوچک و شخصي: با وجود سرعت پیشرفت در تولید رایانه ها، تقریباً هر 18 ماه رایانه ها ارتقاء یافته و این رشد سرعت در تولید، حدوداً هر رایانه ای 4 تا 5 سال عمر مفید خواهد داشت.
ضایعات الکترونیکی تولید شده توسط مراکز بزرگتر: در شرکتی مانند میکروسافت که بیش از پنجاه هزار کارمند در کل دنیا دارد، و هر سه سال به کارمندان خود رایانه ای جدید می دهد، بسیاری از آنها چند رایانه دارند و همین باعث می شود که خیلی از این رایانه ها از دور خارج شوند.
مثل شرکت ميكروسافت که داراي ٥٠٠٠٠ کارمند در سراسر جهان است و هر سه سال يكبار، رايانه جديد براي اعضا تهيه مي کند، چه بعضي از آن ها بيش از يك رايانه در اختيار دارند.
به کجا رفتن ضايعات الكترونیکی
1) بسیاری از ضایعات الکترونیکی در سال 1997 در آمریکا به روش سوزاندن و دفن شدن، منهدم گردیدند که مقدار آنها به بيش از 2.3 ميليون تن می رسد. این ضایعات بیشتر به مصرف خانگی محصولات الکترونیکی و یا سازمان های کوچک بوده و بیشتر آنها به جای بازیافت، سوزانده شدند.
2) وقتی بعضی از وسایل الکترونیکی دیگر استفاده نمی شوند، به فرد دیگری هدیه داده شده یا فروخته می شود و این باعث می گردد به جای از رده خارج شدن، مجدداً توسط افرادی تعمیر، اصلاح و یا ارتقاء داده شده و قابل استفاده شود. بسیاری از مغازه ها کارشان فروش همین وسایل الکترونیکی مستعمل می باشد.
3) بازیافت توسط افراد خانگی: همانطور که می دانید، بازیافت قطعات الکترونیکی خیلی بهتر از دفن یا سوزاندن آنهاست. بررسی های انجام شده، نشان می دهد یازده درصد یارانه ها بازیافت شده و در هر سال تقریباً 18 درصد نیز به آن اضافه خواهد شد. پس با این وجود به نظر مي رسد که 12.75 ميليون رايانه (شامل مانيتور و صفحه کلید ) در سال ٢٠٠٢ بازيافت گردد . معمولا براي بازيافت هر قطعه از رايانه ١٠ تا ٣٠ دلار هزینه شده، در صورتی که قیمت بعضي از قطعات رايانه بسيار ارزانتر از بازيافت آن می شود و این باعث می شود، افراد زیادی انگیزه ی خود را برای بازیافت این وسایل از دست دهند.
4) زندان ها: در کشورهایی مانند آمریکا بسیاری از بازیافت ضایعات به زندان ها برده می شوند و حدوداً 50000 نفر در زندان های این کشور با بازیافت زباله های الکترونیکی می پردازند. و باعث پدید آمدن 350 شغل در زندان شده است. ولی در سال های اخیر توسط استاندارد OSHA اعلام شده است که این کار باعث به خطر افتادن سلامت زندانیان خواهد شد و جان آنها را در طولانی مدت به خطر می اندازد.
مدیریت زباله ها وضایعات الکترونیکی را مطالعه کنید.
خطرات موجود در ضايعات الكترونيكي
متاسفانه بسیاری از افراد، از سمی بودن ضایعات الکترونیکی بی اطلاع هستند، و از خطراتی که برای آنها ایجاد می کند، بی خبرند. این مواد خطرناک را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: جيوه در monitor cathode ray tubes) CRTs) سرب و کادميويم که در ساخت صفحه مدارات، اکسید سرب و کادميوم در صفحات مانيتور هاي صفحه تخت ،کادميوم در باتری هاي رايانه ، پلاستيك هایی که در کیس های رايانه استفاده می گردد، کابل های معمولي و کابل های حاوی پلي وينيل کلراید (PVC) که در هنگام سوختن (جهت آزاد سازی مس از درون سيم ها) اکسیدهای سمي آزاد مي شوند. پس وقتی این مواد باعث ایجاد آلودگی هایی در محیط زیست می شوند و بازیافت آنها توسط افراد غیر حرفه ای غیر قانونی اعلام شده و همچنین سوزاندن و یا دفن زباله های الکترونیکی باعث پخش مواد سمی و آلودگی خواهد شد. برای مثال . دفن زباله های رايانه ای و نفوذ شيرابه آن موجب آلوده شدن آبهای زيرزميني و خاك مي شود. پس با این دلیل، باید قبل از دفن زباله های الکترونیکی آنها را پردازش و بازیافت کرد. اگر هم تصمیم به دفن آنها گرفته شد، نباید با پسماندهای شهری دفن شوند و باید به جای مناسب دیگری منتقل گردند. همین طور به دلیل تنوع مواد يافت شده در ضایعات الکترونیکی ، سوزاندن آنها، بسیار خطرناك خواهد بود و دود حاصل از سوختن آنها منطقه وسيعي را آلوده مي نماید. . به همين دلیل بازيافت رايانه ها خطرات جدی از جنبه های محيط زيستي و شغلي، در برخواهد داشت. وقتی صنعت بازيافت به دلیل سود دهی کم آن، بسیاری از مقررات مرتبط با مسائل ايمني را رعايت نمی کند.
اجزاء الكترونیکی سمي در رايانه
تخته مدار رايانه که دارای فلزات سنگين مثل سرب و کادميوم می باشد، باتري هاي رايانه که داري کادميوم است. لامپ پرتو کاتدی به همراه اکسید سرب و باريم، کابل های مسي با پوشش پي وی سي و در نهایت قطعات پلاستيكي رايانه که در زمان سوخته شدن برای بازيافت فلزات ارزشمند دي اکسیدهای بسيار سمي را از خود آزاد مي نمایند.